Prawo oparte na dowodach - kryteria oceny projektów ustaw w kontekście projektu prezydenckiego
Kandydując do Senatu RP oczywiście zdaję sobie sprawę z tego, że Senat podejmuje decyzje w najróżniejszych sprawach. Głosowania dotyczą też takich projektów ustaw, które dotyczą spraw, w których poszczególni senatorowie nie są ekspertami. Pomijając na chwilę diagnozę dr Dudzińskiej, wedle której Sejm i Senat dziś są jedynie "maszynką do głosowania" ujawniającą "nieumiejscowioną i nieidentyfikowalną wolę polityczną" aktualnego układu większości - warto pokazać jakim rozumowaniem powinno się kierować przy ocenie projektowanego prawa.
Poza tym, że projekt ustawy powinien mieć dobrze przygotowane uzasadnienie i ocenę skutków regulacji (ocenę wpływu) przed jej złożeniem należy przeprowadzić również konsultacje publiczne. Te ostatnie po to, by partnerzy społeczni mogli wypowiedzieć się co do poprawności przedstawionego w OSR rozumowania, by mogli w tym czasie zweryfikować przedstawione dane, na których oparto się przygotowując ocenę wpływu i by mogli zweryfikować, albo przynajmniej odnieść się, do wariantów rozwiązań analizowanych w OSR. Oznacza to, żę taka ocena wpływu powinna przynajmniej przedstawiać warianty rozwiązań i przedstawiać argumentację przemawiającą za wybraniem jednego z wariantów, a niewybraniem innych.
Projekt ustawy powinien też definiować problem społeczny, który uzasadnia ingerencję ustawodawcy. Powinno to wynikać z przeprowadzonej i ujawnionej w OSR analizy danych. Projekt powinien wskazywać dane pozwalające na określenie charakteru i skali problemu. Powinien identyfikować grupy obywateli, których taki problem dotyczy. Przygotowanie Oceny Skutków Regulacji powinno się opierać na dorobku naukowym w dziedzinie, która ma być regulowana przez proponowaną ustawę, powinno też wykorzystywać dające się zweryfikować, a przede wszystkim dostępne dla wszystkich obywateli dane źródłowe (np. wskaźniki dotyczące zjawisk społecznych, w tym ekonomicznych). Należy podawać źródła przywoływanych tez i danych, które są wykorzystywane przy opracowywaniu oceny wpływu.
Gospodarz projektu powinien dać odpowiedni czas (przynajmniej 21 dni) na możliwość ustosunkowania się obywateli do przedstawionego projektu. Do głosów, które spływają w toku konsultacji publicznych do gospodarza projektu ustawy powinien się on odnieść. Wyniki konsultacji (wraz z głosami krytycznymi wobec projektu) powinny być ujawnione w przygotowanej Ocenie Skutków Regulacji (tej, w wersji po konsultacjach publicznych, czyli tej, która wpływa do laski marszałkowskiej w Sejmie). Odniesienie się gospodarza projektu do uwag spływających w toku konsultacji publicznych jest spełnieniem postulatu responsywności. Chodzi o to, że obywatele biorący udział w konsultacjach mają prawo oczekiwać, że projektujący dane rozwiązanie odniesie się merytorycznie do ich postulatów i stanowisk, nie zaś jedynie odnotuje, że "nie uwzględniono uwagi".
To tylko niektóre z elementów postulatu "tworzenia prawa opartego na dowodach".
Powyżej wskazane kryteria były wykorzystane przez zespół analizujący rządowy proces legislacyjny w 2012 roku (por. Tworzenie i konsultowanie rządowych projektów ustaw - publikujemy wyniki monitoringu). W taki sam sposób powinno się dokonać oceny prezydenckiego projektu dotyczącego emerytur.
Nie można uznać, że dokonano prawidłowej Oceny Skutków Regulacji, jeśli w treści dokumentu zawierającego projekt nie przedstawia się argumentacji na poparcie stawianych tam tez. W szczególności - w prezydenckim projekcie napisano, że "Projektowana ustawa korzystnie wpłynie na sytuację i rozwój regionalny poprzez obniżenie bezrobocia wśród młodych ludzi oraz zahamuje odpływ tej części ludności do dużych ośrodków miejskich oraz emigrację zarobkową w celu poszukiwania zatrudnienia". Na poparcie tak postawionej tezy nie przedstawiono w projekcie żadnych dowodów, nie ujawniono rozumowania, które projektodawcę doprowadziło do takiego wniosku, nie posłużono się na poparcie tej tezy danymi źródłowymi, nie przedstawiono wariantowej analizy sytuacji. Podobnie w przypadku oceny wpływu na zdrowie ludzi, gdy lakonicznie zapisano "Projektowane w ustawie skrócenie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn ma pozytywny wpływ na zdrowie ludzi". Bez analizy, bez ujawnienia sposobu, w jaki autor dokumentu doszedł do takich wniosków, tego typu teza jest tak samo "wiarygodna" jak teza przeciwna.
Projektowana ustawa powinna też przewidywać zestaw wskaźników, których osiągnięcie jest uzasadnione przeprowadzoną Oceną Skutków Regulacji. Te wskaźniki mają posłużyć następnie temu, by po określonym czasie można było dokonać Oceny Skutków Regulacji ex post (np. po 3 latach obowiązywania ustawy) i zweryfikować prawidłowość rozumowania prawodawczego.
Aby dało się dokonać oceny proponowanej regulacji sam projekt ustawy w wersji "do konsultacji" powinien być opublikowany w Biuletynie Informacji Publicznej (urzędowym publikatorze telefinformatycznym), by było wiadomo, co właściwie jest konsultowane. To podstawowy element budowania zaufania obywatela do państwa. Na obrazku powyżej porównanie strony 42 w projekcie opublikowanym w serwisie FB i opublikowanym (już po burzy komentarzy na temat publikowania tylko w serwisie FB) w serwisie prezydent.pl (PDF).
